گچ بری، هنر کنده کاری و طراحی بر روی گچ می باشد و یکی از روش های رایج در معماری خانه های ایرانی محسوب می شود. اکثر افراد گمان می کنند گچبری تنها برای سقف قابل اجرا است، اما به منظور تزئین دیوار و ستون ها نیز می توان از این روش استفاده نمود.
در گچبری می توان از سبک ها و الگوهای مختلف الهام گرفت و با توجه به دکوراسیون مورد نظر نسبت به انتخاب آن اقدام کرد. اگر به طراحی داخلی بناهای تاریخی دقت کنید متوجه گچبری سقف، ستون و دیوار داخلی آن ها خواهید شد.
بقایای تاریخی که از زمان های قدیم بجامانده اند هنر گچ کاری را به بهترین شکل به نمایش می گذارند و اصالت و زیبایی این هنر را اثبات می نمایند. گچبری در دوره های مختلف تاریخ در تزئین انواع ساختمان ها استفاده می شد و عظمت و زیبایی معماری را برجسته می نمود.
خانه های تاریخی اغلب دیوارهای بلندی دارند که بر روی آن ها الگوهای گچبری با ضخامت بالا مشاهده می شود. این نوع گچبری ارتفاع دیوار را متعادل تر نشان می دهد و ترفندی مناسب برای بهترشدن طراحی داخلی به شمار می آید.
گچ بری برای جداسازی یکپارچگی سقف و دیوار به کار می رود و روشی مناسب برای زیبایی و تمایز این دو قسمت می باشد. با این مقدمه، در ادامه این نوشته از ساختمانچی به بررسی جزئیات بیشتر در خصوص گچبری می پردازیم. با ما همراه باشید.
پیشینه گچبری در ایران
اولین مردمانی که در ایران از گچبری استفاده کردند، هخامنشیان و سپس ساسانیان بودند. پس از آن اعراب از ایرانیان این هنر را آموختند و در دوره امویان از این هنر در ساخت کاخ های خود استفاده کردند.
در دوره ایلخانی هنر گچبری در ایران به بیشترین شکوه خود دست یافت که از زیباترین آثار گچبری آن دوران می توان به مسجد حیدریه قزوین، مسجد جامع ورامین و محراب مسجد جامع ارومیه اشاره نمود.
در دوران حکومت تیموریان از هنر گچبری در ساخت انواع خطوط کوفی مشجر، معقد، مزهر و مشبک و همچنین خط های نسخ، ثلث و نستعلیق استفاده های فراوانی می شد. از مهم ترین گچ بری های این دوره می توان سر در مسجد میدان کاشان را نام برد.
اوج هنر معماری ایران در دوران صفویه بود. در این دوره هنر گچ بری نیز وارد روش های خاصی شد. به طوری که زیباترین مقرنس بندی های گچی با نقش های گل و گیاه و انواع تیغه های گچی دالبری به این دوره اختصاص دارد و به بهترین شکل اجراشده است.
از گچبری در کجا استفاده می شود؟
سقف
رایج ترین کاربرد گچبری در سقف است که به صورت سنتی، مدرن یا کارخانه ای قابل اجرا می باشد. گچبری های سقف شامل گچ بری سقف سالن، آشپزخانه، اتاق ها و راهروها می باشد.
دیوار
گچبری حاشیه ای از انواع گچبری های دیواری محسوب می شود. از گچبری های دیواری علاوه بر دیوار سالن، در دیوار اتاق خواب ها و گچبری دیوار پشت تلویزیون و شومینه نیز استفاده می شود.
ستون
گچبری بر روی ستون ها نیز از گذشته رایج بوده است. انواع گچبری بر روی ستون ها شامل گچبری ستون گرد، گچبری ستون مربع، گچبری ستون آشپزخانه، گچبری ستون وسط سالن پذیرایی و گچبری ستون های کنار دیوار می باشد.
مزایای گچ بری
- در ساختمان های امروزی گچبری و گچ کاری ساختمان جایگاه ویژه ای پیداکرده است و از آن برای برجسته نشان‌دادن بنا و در هم شکستن سادگی و یکنواختی فضا استفاده می شود.
- گچ بری با دستان هنرمند گچ بر اجرا می شود تا اثری هنری و خلاقانه به وجود آید.
- این روش معماری برای تزئین قسمت های مختلف منزل از جمله آشپزخانه، سالن پذیرایی و نشیمن، اتاق خواب ها و راهروها قابل اجرا است و نمای آن را دگرگون می سازد.
- گچبری عاملی برای تقویت نقطه کانونی اتاق است، از این رو اجرای آن در خانه هایی که سقف بلندی دارند گزینه ای ایده آل برای تزئین سقف می باشد.
- افزودن قرنیزهای گچی به سقف روشی ارزان و مقرون بصرفه برای روح بخشیدن به فضا می باشد. استفاده از این قرنیزها در سقف راهروهای طولانی ایده ای بسیار عالی است؛ زیرا آن ها نه تنها مسیر راهرو را کوتاه تر نشان می دهند، بلکه فضا را خوشایندتر نیز می کنند.
رنگ آمیزی گچ بری
گچبری ها از قابلیت رنگ آمیزی برخوردار هستند و برای برجسته نشان‌دادن آن می توان از رنگ های مختلف استفاده نمود. اصولاً برای بلندتر و روشن تر به نظر آمدن سقف آن را با رنگ سفید رنگ آمیزی می کنند، اما برخی رنگ های خاص نیز می توانند فضا را بزرگ تر نشان دهند.
نکته ای که در انتخاب رنگ بسیار حائز اهمیت است، توجه به نور اتاق است. با توجه به میزان نور می توانید طیف های مختلفی برای رنگ آمیزی انتخاب کنید. اگر فضای شما تاریک و کم نور و سقف اتاق کوتاه است باید رنگ های روشن انتخاب کنید.
علاوه بر آن باید به کفپوش اتاق نیز دقت شود؛ زیرا کف و سقف دو عامل مهم در زیبایی دکوراسیون داخلی به شمار می آیند. اگر کفپوش تیره است، سقف را با رنگ روشن انتخاب کنید و برعکس.
انواع سبک های گچبری
گچ بری انواع مختلفی داشته و بر اساس نحوه انجام آن به دسته بندی های زیر تقسیم می شود:
گچ بری لکه یا کلوخی
از این نوع گچ کاری در کاخ های دوره ناصری استفاده می شد. نمونه این سبک گچکاری را می توان در کاخ بادگیر تهران و کاخ الماس مشاهده نمود. گچبری لکه از قرن سیزدهم وارد ایران شد. این سبک دارای برجستگی های زیاد و بیش از حدی می باشد و کمتر مورد استفاده قرار می گرفت.
گچبری معرق
محراب مسجد میدان ساوه و مشهد اردهال کاشان نمونه ای از گچ بری های سبک معرق را نشان می دهند. این نوع سبک مانند کاشی کاری معرق می باشد. در ابتدا ملات گچ رنگی را قبل از آن که سفت شود، به اشکال دلخواه برش می دهند.
سپس قطعات بریده‌شده را در کنار یکدیگر قرار می دهند و ملات گچ را در پشت آن می ریزند تا زمینه کار کاملا یکنواخت گردد. در انتهای کار تکه‌ای که بدست آوردند را با استفاده از دوغاب به محل مورد نظر می چسبانند.
گچبری برهشته
نمونه های این نوع گچبری را می توان در دوران رازی و آذری مشاهده نمود. از مهم ترین آثار بناشده با سبک برهشته یا هشته می توان بنای دوازده امام یزد یا محراب الجایتو مسجد جامع اصفهان را نام برد که دارای گچ بری های نفیسی می باشند.
سابقه این نوع گچبری به پیش از اسلام برمی گردد. برجستگی های سبک برهشته همانطور که از نام آن پیداست، نسبت به زمینه کار زیاد است و به گونه ای است که گچبری ها بیرون آمده می باشند.
گچ بری تخمه کن
متریال مهم و اصلی در این نوع گچ بری، گچ نرم و سفید رنگ می باشد. در ابتدا باید گچ را غربال کرد تا به درجه از نرمی برسد، سپس آن را با آب مخلوط و خمیری یکنواخت و نرم را تهیه نمود. این مواد به منظور استفاده در گچبری تخته کن یا تخته بری مناسب می باشد که آن را بر روی دیوار می مالند تا صاف و یکدست شود.
گچبری لایه ای
در گچبری لایه ای، لایه گچ کشته را در محلی که قبلا با گچ زیرسازی شده، می کشند. سپس لایه های بعد را به همین روش بر روی آن می کشند. گچبری لایه ای نوعی گچبری تراش محسوب می شود و معمولا برای گچ بری های رنگی که می خواهند به صورت چند رنگ مختلف کار کنند، استفاده می شود.
در این حالت هر لایه رنگی خاص دارد که پس از آن با ابزارهای گچ بری شروع به کنده کاری و درآوردن طرح و نقش های مختلف می کنند. دقت کنید که ضخامت هر لایه گچی نباید بیش از 1 تا 2 میلی متر باشد، زیرا سبب ایجاد ترک در لایه های گچی می شود.
انواع دیگر سبک های گچبری
علاوه بر سبک های گچبری که در بالا ذکر شد، سبک های دیگری نیز در این زمینه وجود دارند که به شرح زیر می باشند.
- گچبری توپر و توخالی
- گچبری زبره
- گچ بری کشته بری
- گچبری پته
- گچبری با نقش برجسته
گچبری پیش‌ساخته
امروزه برای صرفه جویی در زمان و سرعت در اجرای کار از گچبری های تولیدشده در کارخانه نیز استفاده می گردد. در این روش، مدل ها و نقوش گچ بری از قبل تولید می شون و تنها باید آن ها را در محل مورد نظر نصب نمود.
در گچبری های پیش‌ساخته از گچ فشرده قالبی تهیه می شود و با دیگر متریال های اولیه قالب بندی می گردد. از موادی مانند گچ، فوم پلی یورتان و فوم پلی استایرن در ساخت این نوع گچ بری استفاده می گردد.
گچبری هایی که در کارخانه تولید می شوند پس از این که قالب گیری و حاضر شدند با چسب های مخصوصی که قدرت چسبندگی بالایی دارند آن ها را در محل های موردنظر می چسبانند.
نکات مهم در انتخاب نوع گچ بری
- ارتفاع سقف
- متراژ داخلی
- دکوراسیون کلی خانه
- پرهیز از افراط و تفریط
- استفاده از رنگ متناسب با فضای داخلی
قیمت گچ بری
قیمت گچ، نوع و کیفیت گچ، نوع و سبک گچبری، میزان تزئینات و کنده کاری ها، جزئیات ظریف کاری گچبری، نوع، کیفیت و قیمت رنگ مورد استفاده، متراژ گچبری و دستمزد گچ کار از جمله عواملی هستند که در قیمت نهایی گچبری تاثیر می گذارند.
کلام پایانی
امیدواریم نکات این نوشته از ساختمانچی بتواند به سوالات شما کاربران گرامی در خصوص انواع گچ بری و ویژگی های آن به خوبی پاسخ دهد. نظرات، انتقادات و پیشنهادات خود را در مورد این متن با ما در میان بگذارید.
