اصول و نکات مهم در طراحی فرودگاه

طراحی فرودگاه از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است، زیرا فرودگاه یک نماد شهری است که نشانگر تکنولوژی، صنعت، ارتباطات و سرعت است. اگر فرودگاه به درستی و طبق اصول و ضوابط طراحی شود می توان شهر را به مسافران در همان ابتدای ورود معرفی کرد.

طراحی فرودگاه تحت تاثیر عوامل مختلفی مثل اقلیم یا درجه حرارت منطقه می باشد که باید به دقت در طراحی در نظرگرفته شوند.

از آنجا که فرودگاه از بخش های مختلفی تشکیل می شود، طراحی آن فرآیند سختی دارد. باید ارتباط میان بخش های مختلف و عملکرد آن ها در طراحی فرودگاه به خوبی شناخته شود و طراحی براساس آن ارائه گردد.

به همین دلیل دستورالعمل ها، توصیه ها و استانداردهای فراوانی در طراحی فرودگاه شکل گرفتند. در این استانداردها همیشه طراحی بخش زمینی مجموعه ای متنوع و بسیار پر چالش تر از بخش هوایی می باشد.

در این مقاله قصد داریم شما را با اهداف طراحی فرودگاه، اصول طراحی فرودگاه، انواع طراحی فرودگاه، عوامل مهم تاثیر گذار در نوع طراحی و انتخاب طرح مناسب آشنا کنیم. با ساختمانچی همراه باشید.

اهداف طراحی فرودگاه

اهداف مسافران

• تامین نیازهای افراد در رابطه با آسایش و راحتی و الزامات کارکنان.
• فراهم سازی امکانات مؤثر برای مسافران و دسترسی آسان به قسمت های مختلف پایانه باز طریق علائم و تابلوهای تصویری مختصر و جامع.
• مجزاسازی محوطه جلوخان مسافران ورودی و خروجی به منظور تأمین حداکثر کارآیی عملیاتی.
• تدارک و تهیه سیستم دسترسی آسان به پارکینگ عمومی و پارکینگ کارکنان، تأمین مکان های ویژه اتومبیل های کرایه ای و تسهیلات کمکی و غیر هوانوردی داخل فرودگاه.

هدف های شرکت های هوایی

•  پاسخگویی به الزامات ناوگان هواپیمایی موجود و آینده با حداکثر کارآیی عملیاتی.
• ارائه خدمات لازم برای روان سازی جریان حرکت مسافر و بار، اعم از مسافران ورودی و خروجی و یا انتقالی داخلی و بین المللی.
• بهره وری اقتصادی و ایمنی مؤثر.
• تهیه امکانات و تسهیلاتی که شامل اقدامات مؤثر برای حفظ و نگهداری انرژی است.

اهداف مدیریت فرودگاه

• حفظ عملکرد مطلوب پایانه، مجموعه باند پروازی، سیستم دسترسی و تسهیلات کمکی موجود فرودگاه در طی مراحل ساخت و توسعه.
• تأمین تسهیلاتی به منظور کسب حداکثر درآمد از اجاره کنندگان و سایر منابع.
• تأمین تسهیلاتی به منظور حداقل سازی هزینه های عملیاتی و تعمیر و نگهداری.

اهداف جامعه

• ایجاد تأثیر منحصر به فرد و مقتضی با جامعه.
• ایجاد هماهنگی و سازگاری با عناصر معماری مجموعه پایانه.
• تطابق با شبکه راه های موجود و پیش بینی منتهی به فرودگاه.
• در نظرگرفتن ترکیبی از انواع هدف ها توسط طراح در تعیین معیارهای ویژه طراحی مجموعه پایانه. این معیارها به عنوان شاخص های عملی برای ارزیابی گزینه های طرح مورد استفاده قرار می گیرند.

معیارها و استانداردهای طراحی محدوده پایانه مسافری فرودگاه

در رابطه با مطالعات طراحی فرودگاه استانداردهای طراحی محدوده پایانه مسافری دارای اهمیت بسیار زیادی هستند. زیرا فضای پایانه بخش هوایی و سایر بخش های فرودگاه را به هم متصل می کند. این فضا شامل تسهیلات و تجهیزاتی هستند که نقش مهمی در پردازش مسافر و بار و کنترل آن ها و همچنین فعالیت های اداری، عملیاتی و تعمیر و نگهداری فرودگاه دارند.

پایانه مسافربری را می توان یک سیستم مجزا در نظر گرفت که اتصال دهنده اصلی بین سیستم دسترسی زمینی و هواپیما است. به طور کلی هدف از این سیستم برقراری ارتباط بین سیستم دسترسی به فرودگاه و هواپیما، پردازش مسافران خروجی، ورودی و انتقالی و همچنین نقل و انتقال مسافر و بار به داخل هواپیما و بالعکس می باشد.

به طور کلی سیستم پایانه مسافری دارای سه جزء اصلی می باشد. بخش اول سیستم دسترسی می باشد که در آن مسافران از طریق جریان های دسترسی فرودگاه به بخش پردازش مسافران منتقل می شوند.

از جمله فعالیت هایی که در محدوده این بخش انجام می شود شامل سیستم گردشی وسایل نقلیه، پارکینگ و سوار و پیاده کردن مسافران در محل ویژه آن می باشد.

بخش دوم بخش پردازش است که در آن پردازش مسافران در آغاز و خاتمه و یا ادامه مسافرت هوایی انجام می شود. اقدامات عمده ای که در این بخش انجام می شود شامل فروش بلیط، کنترل جامه دان و صدور کارت پرواز، دریافت جامه دان، اختصاص محلی برای نشستن و انتظار و خدمات بازرسی دولتی و امنیتی می باشد.

بخش دوم بخش ارتباط دهنده به ناحیه پروازی است که در آن مسافر از بخش پردازش و کنترل به داخل هواپیا منتقل می شود. نقل و انتقال مسافران از پایانه به داخل هواپیما و برعکس و سوار یا پیاده شدن مسافران از هواپیما فعالیت هایی هستند که در این بخش انجام می شود.

انواع طرح های پایانه های فرودگاهی

•  طرح خطی
•  طراحی شاخه ای
• طرح اقماری
• طرح یپرون دور

عوامل مهم در زمان طراحی پایانه های فرودگاهی

اهداف

مجموعه پایانه مسافر بری یكی از عناصر اصلی فرودگاه می باشد. زیرا مركزی است برای ارائه خدماتی به منظور انتقال مسافر از طریق دسترسی زمینی به هواپیما و بر عكس و نیز از هواپیما به هواپیما.

بعد از جمع آوری اطلاعات از كلیه واحدهای درگیر از جمله شركت های هواپیمایی خدمات و عملیات هوانوردی، خدمات رفاهی، مدیریت فرودگاه، كاركنان و… در مورد تجهیزات و تسهیلات پایانه مسافربری تصمیم گیری می شود.

طراحی پایانه با بررسی و پیش بینی نیازها و پاسخگویی به آن ها و با رعایت اقتصاد مهندسی و ضوابط و معیارها انجام می گیرد. زیرا مسافران انتظار دارند كه پایانه دارای تسهیلات راحت و جذاب باشد و با آنان به گونه ای موثر، خوب و بدون اتلاف وقت رفتار شود. به همین دلیل طرح پایانه مسافر بری باید كاربردی و دارای معماری زیبا باشد.

ویژگی مسافران

از نظر هدف سفر

از نظر اهداف سفر مسافران را می توان در دو دسته جداگانه قرار داد. یكی افرادی كه اهداف سفر آن ها شغلی می باشد و دسته دیگر افرادی كه با اهداف سیاحتی، امور شخصی و یا زیارت سفر می كنند.

مسافران شغلی معمولا با تجربه تر هستند و غالبا از خدمات پایانه مسافری كه در اختیار عموم است استفاده بیشتری می كنند.

دسته دیگر كه درصد بالایی را نیز تشکیل می دهند افرادی هستند كه آشنایی كمتری با طرز كار شركت های هوایی و خدمات قابل ملاحظه دارند. نسبت این دو نوع مسافر می توانند در تعداد پرسنل و فضای مورد نیاز پایانه تاثیر گذار باشد.

برای مثال می توان به فرودگاه های كوچک یا متوسطی كه به مراكز تفریحی، مراكز زیارتی و محیط های كم تردد سرویس می دهند، اشاره نمود.

این نوع فرودگاه ها به تسهیلات پایانه مسافربری متفاوتی نسبت به فرودگاه هایی که حجم تقریباً زیادی از سفرهای بازرگانی را سرویس می دهند نیاز دارند.

از نظر نوع سفر

مسافران را می توان از نظر نوع سفر نیز به دو دسته داخلی یا بین المللی طبقه بندی کرد. در هر مورد مسافر ممكن است خروجی، ورودی، گذری و یا انتقالی باشد.

مسافر داخلی

مسافر داخلی به مسافرانی می گویند كه در مسیرهای واقع در محدوده مرزهای كشور مسافرت می کنند و از بازرسی ماموران كنترل های قانونی نظیر گمرك گذرنامه و قرنطینه معاف می باشند.

این موضوع ترافیك درون اتحادیه های گمركی، جامعه اقتصادی مناطق آزاد تجاری كه مقامات دولتی با عبور آزاد كالا و مسافر از آن ها موافق هستند را نیز در بر می گیرد و با توجه به جزییات موافقت نامه ها، ممكن است ترافیک در یک جهت روند داخلی و در جهت دیگر روند بین المللی داشته باشد.

مسافر خارجی

مسافران بین المللی به مسافرانی اطلاق می شود كه بین كشورهای مختلف سفر می كنند و تحت كنترل های قانونی نظیر گمرك، گذر نامه و قرنطینه قرار می گیرند.

مسافرهای خروجی مسافرانی هستند كه از یك فرودگاه با هدف عزیمت از راه هوایی استفاده می كنند. مسافران ورودی، مسافرانی هستند كه با هواپیما به یك فرودگاه بعنوان مقصد وارد می شوند و به پرواز خود ادامه نمی دهند.

مسافران گذری مسافرانی هستند كه وارد فرودگاه می شوند و دوباره با همان هواپیما فرودگاه را ترك و به سفر خود ادامه می دهند. این مسافران امکان دارد در هواپیما باقی بمانند و یا طی مدتی كه هواپیما در فرودگاه به دلایل مختلف باقی می ماند، داخل پایانه های مسافربری استراحت نمایند.

به عنوان مثال توقف به منظور نظافت هواپیما برای مسافران، سوخت گیری و یا تعمیرات كه در این حالت ممكن است برخی از مسافران گذری نیز مجبور به انجام كنترل های مرزی شوند.

این حالت زمانی به وجود می اید كه قسمتی از مسیر هواپیما داخلی و قسمت دیگر آن بین المللی باشد. مسافرانی كه از قسمت بین المللی وارد می شوند ممكن است از فرودگاهی بیایند كه در آن تسهیلات كنترلی مرزی وجود نداشته باشد.

در این صورت مسافران بایدد از كنترل گذری فرودگاه عبور کرده و در این گونه موارد باید در طراحی پایانه تسهیلات لازم را برای مسافران گذری منظور شود.

مسافران انتقالی مسافرانی هستند كه از راه هوا به فرودگاه وارد می شوند و ممكن است بخواهند برای مقصد دیگری به پرواز خود ادامه بدهند.

عوامل تاثیر گذار بر روند طراحی فرودگاه

اقلیم

به طورکلی تاثیر اقلیم بر فرودگاه را می توان از دو منظر تاثیرات اقلیم بر بخش زمینی و تاثیرات اقلیم بر بخش هوایی بررسی کرد. به صورتی که تاثیرات اقلیم بر بخش زمینی همان ملاحظات اقلیمی هر منطقه از کشور می باشد که بر روی ساختمان های بخش زمینی تاثیرگذار است.

منظور از تاثیرات اقلیم بر بخش هوایی همان شرایط محیطی موجود در فرودگاه می باشد که در طول باند تأثیر دارند. مهم ترین مورد این شرایط محیطی شامل درجه حرارت، وضعیت باد در سطح فرودگاه، شیب باند، ارتفاع فرودگاه و شرایط سطح باند پرواز است.

اثر این شرایط بر روی محاسبه طول باند فقط می تواند تقریبی باشد. ولی به هر حال دستورالعمل هایی که می تواند برای برنامه ریزی در این زمینه سودمند باشد در این بخش ارائه می شود.

درجه حرارت 

درجه حرارت بر طول باند تاثر می گذارد به طوری که در درجه حرارت بالاتر طول باند پروازی باید بیشتر باشد. زیرا با بالا رفتن درجه حرارت، غلظت یا همان چگالی هوا، پایین تر و در نتیجه فشار هوای خروجی از موتور، کمتر می شود.

روند افزایش طول باند نسبت به درجه حرارت به صورت خطی نیست. نرخ افزایش طول باند در درجه حرارت های بالا بیشتر از نرخ افزایش در درجه حرارت های پایین تر است.

افزایش طول باند موردنظر می تواند برحسب درصدی از طول باند در دمای ۵۹ درجه فارنهایت باشد که درجه حرارت استاندارد در سطح دریا است. به منظور محاسبه مقادیر تخمینی، تغییرات تقریبی طول باند بر حسب دمای بین ۵۹ تا ۹۰ درجه فارنهایت برای هواپیماهای با موتور توربینی می تواند مورد استفاده قرار گیرد.

در این دامنه درجه حرارت، افزایش متوسط طول باند نسبت به طول مورد نیاز در دمای ۵۹ درجه فارنهایت، از حدود ۴۲/۰ تا ۶۵/۰ درصد به ازای هر درجه فارنهایت بیشتر از ۵۹ درجه تغییر می کند. بنابراین در دمای ۸۵ درجه فارنهایت، طول باند به اندازه دامنه متوسط بین ۱۱ تا ۱۸ درصد طول مورد نیاز در دمای ۵۹ درجه فارنهایت افزایش می یابد.

باد سطحی در فرودگاه

با افزایش سرباد یعنی بادی که مخالف با جهت نشست یا برخاست هواپیما باشد طول باند پرواز کوتاه تر و با افزایش باد پشت یعنی بادی که از پشت هواپیما می وزد طول باند پرواز بیشتر می شود.

برای محاسبه وزن برخاست، مقررات آیین نامه ای به متصدی مربوطه اجازه می دهد که فقط نیمی از مقدار سرباد، استفاده کند.

اگر باد پشت سر وجود داشته باشد، برای محاسبه وزن برخاست از ۵/۱ برابر باد پشت سر گزارش شده استفاده می شود. حداکثر باد پشت سر مجاز نیز باید ۱۰ مایل دریایی بر ساعت (۱۸ کیلومتر بر ساعت) یا ۱۰ نات (knot) باشد.

تأثیر شرایط باد، با توجه به درجه حرارت هوا و وزن هواپیما تغییر می کند. ولی به هر حال مقادیر تقریبی برای فرآیند برنامه ریزی، سودمند است.

وزش سرباد با سرعت ۵ نات، طول برخاست را در حدود ۳ درصد کاهش می دهد در حالی که باد پشت سر با سرعت ۵ نات، طول مذکور را در حدود ۷ درصد افزایش می دهد.

در فرآیند برنامه ریزی و طراحی فرودگاه بهتر است شرایط وزش باد اعمال نشود به ویژه اگر بادهای سبک و ملایم در محوطه فرودگاه بوزد.

ارتفاع در طراحی فرودگاه

در صورت یکسان بودن تمام شرایط محیطی با بالارفتن ارتفاع فرودگاه، طول بیشتری برای باند پرواز مورد نیاز است. ولی روند این افزایش، خطی نیست و با توجه به وزن هواپیما و درجه حرارت هوا تغییر می کند. به طوری که در ارتفاعات بالا روند افزایش طول باند بیش تر از ارتفاعات پایین است.

در فرآیند برنامه ریزی و طراحی فرودگاه، به ازای هر ۱۰۰۰ فوت افزایش ارتفاع از سطح دریا، به میزان ۷ درصد به طول باند اضافه می شود که این افزایش برای اغلب فرودگاه ها مناسب خواهد بود.

اطلاعات عملکردی تهیه شده به وسیله کارخانه های سازنده هواپیما براساس ارتفاع برحسب فشار هوا است و نه ارتفاع جغرافیایی. در مواردی که محل استقرار فرودگاه بسیار غیرعادی و غیرمعمول باشد، دو نوع ارتفاع مذکور یعنی ارتفاع برحسب فشار هوا و ارتفاع جغرافیایی می تواند بطور یکسان در فرآیند برنامه ریزی و طراحی فرودگاه در نظرگرفته شود.

کلام پایانی

طراحی فرودگاه مهارتی بسیار تخصصی و پیچیده و در عین حال با اهمیت می باشد. زیرا فرودگاه ورودی هر کلان شهری است و نمایانگر شهر، تمدن و پیشرفت آن منطقه و حتی فرهنگ آن می باشد.

طراحی بخش های مختلف فرودگاه باید طبق اصول و قوانین مهندسی صورت گیرد. عوامل مختلفی بر طراحی فرودگاه تاثیرگذار هستند که در قسمت بالا توضیح دادیم.